Yusuf Turan Günaydın
Cemil Meriç Lamennais (Lâmne)’yi “Hırçın, tedirgin ve deli. Ama kalbi daima insanlık aşkı ile tutuşmuş, daima inandığı hakikatin canfeda bir müdafii. Onun için yalnız Batı’ya değil Doğu’ya da seslenebilmiş.”1 cümleleriyle tanıtır. Onu bir parça Mehmed Âkif’e, bir parça da Necip Fazıl’a benzetir.
Hafızamda Lamennais’nin Türkçeye hiç tercüme edilmediğinden yakınan birkaç cümle kalmış. Karıştırdığım okuma defterlerimde ve notlarımda hiçbir ize de rastlayamadım. Meğer Lamennais Türkçeye çevrilmiş. Hemen belirtelim ki kısmen çevrilmiş. Konuyu Ali Birinci Hoca’ya açtığımda kitaplığından Selma Ülsel’in2 Lamennais tercümesini bulup verdi ve bu husustaki soruyu tam manasıyla aydınlığa kavuşturdu.
1782-1854 yılları arasında yaşamış bulunan Lamennais veya tam adıyla Hugues-Félicité Robert de Lamennais’nin eserleri bir külliyat içinde yayınlanmıştır: 10 cilt hâlinde 1836-1837’de basılan Œuvres complètes de la Mennais.. İkinci baskısı 1844 tarihlidir. Fakat her iki baskı da eksik sayılmaktadır. Selma Ülsel’ in Fransızca aslından tercüme ettiği metin Zindandan Bir Ses (Seçme Parçalar) adını taşıyor. İstanbul’da Kenan Matbaası’nda 1948’de basılan kitap, herhangi bir yayınevi logosu taşımıyor.
Türkçede, toplam 56 sayfalık bu tercümeden başka Lamennais’den herhangi bir eser görünmüyor. Tercüme dergisinde parça tercümeler bulunup bulunmadığını ise artık bir çırpıda öğrenebiliyoruz: Özgür İldeş’ in Resmî Türk Rönesans’ına Aracı Bir Dergi: Tercüme3 künyeli çalışması asıl itibariyle bu derginin bir bibliyografyasıdır. Bibliyografyayı taradığımızda da Lamennais’den herhangi bir tercümeye rastlanmıyor.
‘Dindar Sosyalist’
Fransa’nın yetiştirdiği bu ‘dindar sosyalist’in ilgi çekici bir hayat hikâyesi vardır. Samimi bir dindar olan Lamennais, Papalığı tanımıyor ve kiliseyi benimsemiyordu. Mütercim Selma Ülsel, Joseph de Maistre’den alarak müellifin “Kasvetli ve ağır bir havanın içinde şiddetli bir deprem” tesiri uyandırdığını vurguluyor. Bunların yanı sıra, inançlı bir müellif olmasına rağmen kiliseyi reddetmesi sebebiyle eserlerinin yasaklandığını da Ülsel tarafından tercümenin başına konulan “Lamennais: Karakteri ve Felsefesi” başlıklı mukaddimeden öğreniyoruz.
Lamennais’nin Essai sur l’indifférence en matiére de religion = Dine İlgisizlik Hakkında Deneme (1817) adlı eserini mütercim önemli buluyor. Kitaptan bir alıntı-tercümeyle de bu önemi belirginleştirmeye çalışıyor: “İlk önce yolunu şaşırır, sonra Tanrı’nın birliğine inanır, inkâr eder, dinsiz olur, en nihayet de dine karşı lâkayt kalır. Bu suretle de dalâlete düşer. Moral ve entelektüel bir intihar olan bu şüphenin içinde kalınacak mı?… İmana sarılarak tekrar hayata dönülecek mi?”4
Lamennais’nin bu sorusu bugün de önemli görünmüyor mu? 1800 başlarında Avrupa sosyal şartların- da söylenmiş olmasına rağmen… Paroles d’un Croyant = Bir İnanmışın Sözleri (1833) adlı eseri ise yazarın Vatikan ile alakasını kestiğini ilân eden bir metin olmak bakımından önemli görülüyor. Mütercim Ülsel, kısa süre içinde yasaklanan eserin “(…) zamanında ve muhitinde büyük inkılâplara yol açmış, atölyelerde, salonlarda, toplantı yerle- rinde, memnu olmasına rağmen kiliselerde bile elden ele dolaştığını vurguluyor.
Le Livre du Peuple = Halkın Kitabı (1837) adlı eserinden iki ilgi çekici alıntıyla sunuşunu meyvelendiren Ülsel, Lamennais külliyatına dâhil diğer eserlerinden söz etmiyor. Lamennais hakkında kaleme alınmış bir monografiden de bu vesileyle söz edebiliriz: Peter N. Stearns’ın Priest and Revolutionary: Lamennais and the Dilemma of French Catholicism = Rahip ve Devrimci Lamennais ve Fransız Katolikliği İkilemi Lamennais hakkında İngilizcedeki en iyi moral portre çalışması kabul ediliyor.
Ne dersiniz, Lameannais Türkçeye tercüme edilmeyi hak etmiyor mu?
Dipnot:
1- Cemil Meriç, “Tanımadığımız Avrupa”, Hisar, 1978, S. 254, s. 10.
2- Ülsel hakkında google’de şu bilgilere rast- lanıyor: “Selma Ülsel: Ölüm: (Tarih ve yer bilinmiyor). Cemil Topuzlu ve A. Aliye Ayşe Topuzlu’nun kızı; A. Şahabettin Abdullah Ülsel’in eşi. Ziya Topuzlu’nun kızkardeşi.” https://www.geni.com/people/Selma-%C3%9C- lsel/6000000009058684665. Annesi Ayşe Aliye Hanım, eski Şeyhülislam Cemaleddin Efendi’nin kızıdır. http://www.cumhuriyetar- sivi.com/katalog/192/sayfa/1958/1/25.xhtml
3- Kurgan Yayınları, Ankara 2013.
4- Selma Ülsel, “Lamennais Karakteri ve Felsefesi”: Lamennais, Zindandan Bir Ses (Seçme Parçalar) içinde, Kenan Matbaası, İstanbul 1948, s. 4.
