Ahmet Musa Bala
Türk müziği, varlığı ve sürdürülebilirliği tartışmaları bir yana dursun daha kendisine net bir ad dahi bulamamış büyük bir dünya mirasıdır. Türk müdür, Osmanlı mıdır, klasik midir, gelenekli midir, sanat müziği midir gibi ad tartışmaları epey su kaldırsa da mevzu bununla bitmez. “Ah! Türk müziği öldü. Düzgün eğitim yok. Hocalar yetersiz. Yeterince nitelikli öğrenci yok.” gibi serzenişler ve benzeri şikayetler konuyu iyice çıkmaza sokar. Hadi bu soruları cevaplandıralım derken bir diğer hayıflanma gelir: “Eskiden talebelere şöyle eğitim verilirdi. Biz bu işi şöyle, şöyle öğrendik. Yok efendim! Bu talebeler eski sistemle musiki talim edemezler.” gibi kalıplaşmış ifadelere maruz kalınır, mutsuz ve çaresiz bir sonla muhabbet nihayete erdirilir.
Meşk Etmek
Türk müziği ile ilgili olan hemen herkesin aklına “meşk” kelimesi geliyor ki haklılar. Peki, gerçekten sadece meşk midir Türk müziği eğitimi? Bu soruyu cevaplamak için müzik tarihi araştırmaları kapsamında; müzisyen ve musikişinas biyografilerinde, edvar kitaplarında, meşkle ilgili yazılmış pek çok makale ve kitaplarda cevaplar bulunabilir. Bu cevaplar kimilerince yeterli de olabilir. Peki, Osmanlı Devleti resmi eğitim politikalarını yürüten Maarif Teşkilatı bu konuda bize ne söyler?
Bu sorunun cevabını yakın bir döneme kadar ayrıntılı bir şekilde cevaplandırmak mümkün değildi. Zira bu arşivler detaylıca incelenip, tahlil edilmemişti. İstanbul Üniversitesi Türk Din Musikisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Erhan Özden Hocanın, 2013 senesinde tamamladığı “Osmanlı Maarifi’nde Musiki” adlı doktora çalışması Türk müziği tarihindeki ciddi bir boşluğu kapattı ve ilgililerin konuyla alakalı yapacakları çalışmalar açısından başlangıç teşkil eden, rehber niteliğinde bir eser ortaya koydu. Bu çalışma ilk olarak 2015 senesinde Türk Tarih Kurumu yayınları vasıtasıyla kitaplaştı ve okurları ile buluştu. Sözü edilen kitabın ikinci baskısı ise hocanın yakın zamanda eserini gözden geçirmesi ve çeşitli eklemeleri ile aynı kurum tarafından gerçekleşti.
Medrese Eğitimi, Osmanlı’da Musiki Eğitimi, Osmanlı’da Eğitim Reformu, Osmanlı Maarifi’nde Musiki adlı dört bölümden oluşan bu eserde, Türk müziği eğitiminin devlet eliyle gerçekleşen tarihine kısa bir bakış sunulmuş. Maarif Nezareti’nin bizzat kendi organizesi ve ona bağlı olan kuruluşlarda gerçekleşen musiki çalışmaları arşiv belgeleri kapsamında ele alınmış, bu suretle Osmanlı Maarif sisteminde ilk, orta, lise ve yüksek öğrenim okulların Medrese Eğitimi, Osmanlı’da Musiki Eğitimi, Osmanlı’da Eğitim Reformu, Osmanlı Maarifi’nde Musiki adlı dört bölümden oluşan bu eserde, Türk müziği eğitiminin devlet eliyle gerçekleşen tarihine kısa bir bakış sunulmuş. Maarif Nezareti’nin bizzat kendi organizesi ve ona bağlı olan kuruluşlarda gerçekleşen musiki çalışmaları arşiv belgeleri kapsamında ele alınmış, bu suretle Osmanlı Maarif sisteminde ilk, orta, lise ve yüksek öğrenim okullarında okutulan musiki dersleri ayrıntılı bir şekilde işlenerek, tespit edilen vesikalar doğrultusunda derslerin müfredatları, materyalleri, kitapları, plan ve programları, öğretmen isimleri ve maaşları aktarılmış.
Musiki Okulları
Burada oldukça önemli görülebilecek hususlardan bir diğeri ise isimleri unutulmuş birçok musiki okulu ve derneği, bu belgeler ışığında günümüze tekrar taşınmış olmasıdır. Kitabın hazırlık sürecinde, o zamanki ismi ile Başbakanlık Osmanlı Arşivleri günümüz ismi ile Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri, Seyfettin Özege Nadir Eserler Kitaplığı, Süleymaniye Kütüphanesi, İSAM Kütüphanesi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi ve bazı kurum arşivlerinden istifade edilmiş.
Osmanlı Maarifi’nde Musiki adlı Türk müziğine dair bu eser, özellikle Türk müziği araştırmacıları için oldukça müfit bir çalışma. Sadece Türk müziğine değil, müziğin her dalına ilgili kişilerin kitaplığında yer etmesi gerekiyor. Bu vesileyle, siz kıymetli okuyucularımızın zevkiselimine bir hediyeyle yazımızı sonlandıralım: Bestesi Osman Nihat Akın’a ait Nihavend makamındaki “Güzel bir göz beni attı / Benziyor şimdi benim ömrüm uzun rüyaya” şarkısını Özer Özel’in yorumuyla dinlemenizi tavsiye eder, esenlikler dilerim.
